Đầu tư cho ngành giấy, bức tranh tươi sáng

Tăng trưởng kinh tế cao, ổn định chính trị, mới gia nhập WTO là những động lực chính để thu hút vốn đầu tư của ngành giấy Việt Nam. Một loạt các dự án mới đã ra đời như nhà máy sản xuất giấy bao bì công nghiệp Kraft Vina công suất 150.000 tấn năm của tập đoàn SCG (Thái Lan), nhà máy sản xuất giấy bao gói lớp mặt cao cấp của Lee&Man công suất 420.000 tấn năm, nhà máy sản xuất bột hóa cơ học công suất 100.000 tấn năm tại Long An của công ty Phương Nam, nhà máy sản xuất bột giấy tẩy trắng công suất 130.000 tấn năm của An Hòa, nhà máy sản xuất giấy tissue từ giấy loại của New Toyo công suất 30.000 tấn năm tại Hưng Yên. Tổng công ty giấy Việt Nam (VINAPACO) cũng đẩy nhanh tiến độ đầu tư dự án 50.000 tấn bột và 60.000 tấn giấy tại Thanh Hóa và bắt đầu triển khai dự án sản xuất bột giấy công suất 250.000 tấn năm tại Phú Thọ. Một dự án khác cũng của VINAPACO là dự án sản xuất bột DIP công suất 20.000 tấn năm cũng đang họat động tại Hà Nội. Công ty giấy Sài Gòn (GSG) cũng xúc tiến chương trình đầu tư dài hạn có trọng điểm với việc khánh thành nhà máy giấy Mỹ Xuân có tổng công suất 93.000 tấn giấy bao gói và vệ sinh. GSG cũng có kế hoạch đầu tư ở miền Trung và miền Bắc với tổng số vốn lên đến 130 triệu USD với tham vọng sản xuất 500.000 tấn giấy vào năm 2010.
Một số dự án khác đang trong giai đoạn tìm hiểu đầu tư song cũng đang tỏ ra rất có triển vọng như dự án nhà máy bột giấy của tập đoàn Sojitz (Nhật Bản) công suất 600.000 tấn/năm tại Đà Nẵng với số vốn 1,2 – 1,5 tỷ USD, dự án nhà máy bột giấy của tập đoàn Samsung và công ty cổ phần giấy Nghệ An tại Nghệ An với số vốn đầu tư 240 triệu USD. Dự án của công ty XNK Sài Gòn đầu tư nhà máy bột giấy 115.000 tấn trị giá 150 triệu USD tại Quảng Nam.
Đầu tư quy mô lớn, trang thiết bị hiện đại và đa dạng hóa nguồn nguyên liệu
Để đáp ứng nhu cầu thị trường và tăng sức cạnh tranh, các nhà đầu tư lựa chọn đầu tư dây chuyền công suất lớn, thiết bị đồng bộ hiện đại với những công nghệ tiên tiến nhất. Lần đầu tiên tại Việt Nam đã ghi nhận những dự án sản xuất bột lên tới 600.000 tấn/năm và sản xuất giấy công suất 400.000 tấn/năm. Tất cả các nhà máy sản xuất bột đều gắn với hệ thống thu hồi hóa chất, xử lý môi trường, hệ thống điều khiển và kiểm soát chất lượng hiện đại. Cơ cấu sản phẩm đầu tư được chú trọng, tập trung vào sản xuất bột giấy tẩy trắng, giấy bao bì công nghiệp và giấy vệ sinh cao cấp vốn là những mặt hàng hiện trong nước chưa sản xuất được hay sản xuất hạn chế nên phải nhập khẩu từ nước ngoài. Nguồn nguyên liệu cũng được quan tâm kỹ lưỡng trong quá trình đầu tư, với việc quy hoạch chi tiết vùng nguyên liệu, sử dụng các loại nguyên liệu sẵn có tại địa phương và giấy loại. Lần đầu tiên đưa các nguyên liệu phi gỗ vào sản xuất quy mô lớn như cây đay (công ty Phương Nam) hay tre luồng (nhà máy bột giấy Thanh Hóa). Giấy loại cũng được sử dụng làm nguyên liệu cho các dự án ở VINAPACO, giấy Sài Gòn và New Toyo.
Với việc đầu tư một máy xeo các tông 3 lớp mới hiện đại của Metso, máy xeo của Lee&Man sẽ trở thành máy xeo có công suất lớn nhất Việt Nam từ trước đến nay với 400.000 tấn năm. Dây chuyền sản xuất giấy lớp mặt cao cấp này có khổ lưới 7,25 mét và tốc độ thiết kế 1150mét/phút. Tổng giá trị hợp đồng theo Metso khoảng 40 triệu Euro, bao gồm cả hệ thống kiểm soát máy DNA và hệ thống giám sát chất lượng PaperIQ. Phương Nam sẽ vượt qua Tân Mai để trở thành nhà sản xuất bột hóa cơ lớn nhất Việt Nam với công suất 100.000 tấn/năm. Đơn vị này đã đặt mua một dây chuyền sản xuất bột hóa cơ tiên tiến sử dụng công nghệ P-RCTM APMP đồng bộ với các thiết bị phụ trợ khác như hệ thống nghi khí, hệ thống điều khiển, hệ thống xử lý nước thải từ tập đoàn Andriz.
Các dự án khác cũng ghi nhận sự góp mặt của các hãng cung cấp thiết bị hàng đầu trên thế giới về thiết bị công nghệ giấy. Dự án nhà máy bột giấy An Hòa đã hoàn thành việc ký kết hợp đồng cung cấp thiết bị với tập đoàn Marubeni và Elof Hansson. Nhà máy sản xuất bột tẩy trắng từ cây keo lai và bạch đàn này sẽ sử dụng công nghệ nấu compact và thiết bị nấu của Kvarner, quy trình tẩy trắng ECF với giai đoạn khử lignin bằng oxy. Elof Hansson cũng trúng thầu cung cấp một dây chuyền DIP từ giấy loại văn phòng hỗn hợp cho VINAPACO trong khi ở một dự án tương tự, New Toyo sử dụng máy xeo của A.Celli (Italia) và hệ thống tái chế giấy loại của San Ei (Nhật Bản).
Đầu tư gắn với quy hoạch vùng nguyên liệu giấy
Điểm sáng trong bức tranh đầu tư là các đơn vị sản xuất bột đều ưu tiên phát triển vùng cây nguyên liệu giấy cho các dự án của mình. Một số nhà đầu tư nước ngoài thậm chí đã có sẵn vùng nguyên liệu của mình trước khi chính thức đầu tư như dự án của tập đoàn Sojitz và Advance Agro (Thái Lan). Sojitz hiện là một đối tác quan trọng trong liên doanh sản xuất dăm mảnh được coi là lớn nhất Việt Nam VIJACHIP với khoảng  23.000 ha bạch đàn và keo và sẽ đầu tư thêm khoảng 30.000 ha rừng để tăng khả năng phục vụ nguyên liệu cho dự án bột giấy của họ tại Việt Nam trong tương lai. Công ty Advance Agro hiện chưa có dự án nhà máy bột giấy và giấy nào tại Việt Nam nhưng cũng đã sớm chen chân vào lĩnh vực xuất khẩu dăm mảnh tại Huế và sắp tới là tại Thanh Hóa. Cho dù năng lực sản xuất hiện tại chưa cao, nhưng đi từ dăm mảnh sẽ là lợi thế giúp cho Advance Agro chủ động về nguồn nguyên liệu, khi mà nhà máy sản xuất bột giấy của họ sau này tại Việt Nam có thể phải đối mặt với việc khan hiếm vùng nguyên liệu giấy.

An Hòa và VINAPACO cũng hết sức coi trọng vùng nguyên liệu trong chiến lược đầu tư của mình. Hiện VINAPACO đã chuẩn bị vùng nguyên liệu sẵn có tại 18 lâm trường tại các tỉnh Phú Thọ, Tuyên Quang, Sơn La và sẽ tiếp tục trồng mới thêm tại các tỉnh Tây Bắc Bộ như Phú Thọ, Yên Bái, Vĩnh Phúc, Tuyên Quang và Sơn La để đảm bảo đáp ứng nhu cầu nguyên liệu cho nhà máy bột giấy mới của mình tại Bãi Bằng. Dự án bột và giấy Thanh Hóa cũng được ưu tiên phát triển vùng nguyên liệu với diện tích 70.000 ha trong tương lai. An Hòa tận dụng lợi thế của một trong 3 cổ đông góp vốn là công ty nguyên liệu giấy tỉnh Tuyên Quang phát triển thêm 72.000 ha rừng chuyên canh cho cây nguyên liệu giấy, nâng tổng diện tích rừng trồng nguyên liệu giấy lên 145.000 ha. Công ty Phương Nam chuẩn bị 15.000 ha chuyên trồng đay để đảm bảo cung cấp đủ nguyên liệu sản xuất 100.000 tấn bột hóa cơ/năm.

Quản lý dự án đầu tư chuyên nghiệp, nguồn vốn đa dạng

Điểm chung cho các dự án, đặc biệt là các dự án nước ngoài là trình độ tổ chức và thực hiện dự án một cách hết sức bài bản, nhờ đó rút ngắn được thời gian đầu tư mặc dù quy mô đầu tư của các dự án rất lớn. Các nhà đầu tư nước ngoài thường khảo sát kỹ lưỡng không chỉ địa điểm đầu tư, nguồn nguyên liệu, công nghệ sản xuất mà cả các yếu tố về tình hình chính trị, tốc độ tăng triển kinh tế để xác định thời điểm tiến hành đầu tư và đi vào sản xuất. Mới nhận giấy phép đầu tư từ tháng 4/2007 nhưng Lee&Man đặt kế hoạch sẽ đưa dây chuyền giấy lớp mặt 400.000 tấn/năm đi vào hoạt động vào cuối năm 2008. Phương Nam đang bắt đầu phần xây dựng, lắp máy và hy vọng có thể bắt đầu đi vào sản xuất cuối năm 2007. Hai dự án khác là bột giấy Tuyên Quang và bao gói Kraft Vina cũng hy vọng đi vào sản xuất trong năm 2009. Dự án bột DIP và sản xuất giấy vệ sinh của New Toyo với số vốn 38 triệu USD sẽ sớm đi vào sản xuất đầu năm 2008.

Phần lớn các nhà đầu tư đều rất coi trọng vấn đề phát triển nguồn nhân lực cho dự án, coi đó là chìa khóa chính cho sự thành công của mình. Tập đoàn SCG liên hệ trước với những sinh viên Việt Nam tại học viện kỹ thuật châu Á (Thái Lan) từ lúc họ còn chưa tốt nghiệp để đặt vấn đề tuyển dụng. Công ty GSG đã xây dựng chung cư cho nhân viên để họ an tâm về chỗ ở, ổn định điều kiện làm việc. Thậm chí công ty này còn cử cả trưởng phòng kỹ thuật đi ra phía Bắc để tìm kiếm nhân sự cho các dự án mới của mình với mức thu nhập không hề thua kém các công ty nước ngoài. Dạo quanh bộ máy nhân sự của các dự án mới có thể nhận thấy không ít những gương mặt đã từng gắn bó với các đơn vị ngành giấy trực thuộc nhà nước, giờ ra ngoài làm với mức đãi ngộ và vị trí làm việc tốt hơn. Quả là cơ chế thị trường khắc nghiệt đã khiến cho việc chảy máu chất xám ngày càng trở nên phổ biến và đã bắt đầu trở thành yếu tố cạnh tranh của các đơn vị sản xuất giấy trong tương lai.

Cơ cấu tài chính cho các dự án cũng đa dạng và ghi nhận nhiều điểm mới. Đây là lần đầu tiên các dự án trong nước không thuộc VINAPACO và các công ty nước ngoài có đủ khả năng huy động những nguồn lực tài chính rất lớn để đầu tư những dự án có quy mô. Dự án nhà máy bột giấy Phương Nam nhận được khoản vay trị giá 13,6 triệu USD từ công ty tài chính dầu khí Việt Nam và 70 triệu USD cho mua sắm thiết bị và dịch vụ kỹ thuật từ ngân hàng Societe Generale (Pháp). Dự án nhà máy bột giấy Tuyên Quang do 3 đơn vị trong nước làm chủ đầu tư là Công ty XNK tổng hợp Hà Nội; Công ty Cổ phần nguyên liệu giấy Tuyên Quang và Công ty Cổ phần ALPHANAM công nghiệp cũng đã tìm được nguồn tài chính để ký hợp đồng cung cấp thiết bị với tập đoàn Marubeni. Đối với các đơn vị có quy mô nhỏ hơn thì sự phát triển của thị trường chứng khoán chính là cơ hội tốt để họ huy động thêm vốn đầu tư cho những dự án mới, chẳng hạn như GSG hay Hapaco. Có thể mạnh dạn nhận định rằng với sự hấp dẫn của ngành giấy trong thời điểm hiện tại, giá trị đầu tư lớn và thời gian thu hồi vốn lâu đã không còn là trở ngại lớn trong việc đầu tư vào ngành giấy.
Thay cho lời kết
Bên cạnh việc phát triển thuận lơi của các dự án được trình bày ở phần trên, cũng phải kể tới một số dự án khác, do nhiều nguyên nhân khách quan hoặc chủ quan đã đánh mất cơ hội đầu tư cũng như là lợi thế cạnh tranh vốn có của mình vào tay đối thủ một cách rất đáng tiếc. Làn sóng đầu tư mới không ghi nhận dự án lớn đáng kể nào từ cụm sản xuất tư nhân phía Bắc, ngoại trừ dự án bao gói của Hapaco tại Hải Phòng, trong khi lại ghi nhận sự lớn mạnh không ngừng từ khu vực tư nhân phía Nam. Rõ ràng là phương thức quản lý sản xuất và định hướng đầu tư đã giúp những đơn vị tư nhân phía Nam có điều kiện vượt lên trên hẳn khu vực tư nhân phía Bắc, vốn đâu đó vẫn mang dáng dấp của các công xưởng nhỏ lẻ kiểu hộ gia đình.