Năm 2007 là năm ghi nhận nhiều dự án sản xuất bột DIP được công bố tại Việt Nam như dự án của Tổng công ty Giấy Việt Nam (20.000 tấn/năm), dự án mới của công ty TNHH New Toyo (30.000 tấn/năm), dự án mới của giấy Sài Gòn (150 tấn/ngày), dự án của giấy Diana (công suất 70 tấn/ngày), dự án của giấy Văn Lăng (10000 tấn/năm) và nhiều dự án DIP khác có công suất từ 1000 – 6000 tấn/năm của các công ty nhỏ thuộc khu vực tư nhân. Trước đó phải kể đến hai dây chuyền DIP đã hoạt động rất có hiệu quả tại công ty cổ phần giấy Tân Mai và công ty New Toyo Việt Nam. Rõ ràng là bột DIP đang ngày càng trở nên quan trọng và đóng góp một phần không nhỏ vào sự phát triển của ngành giấy nước ta.
Thực trạng đầu tư các dây chuyền DIP ở Việt Nam
Ngành giấy Việt Nam đang thiếu hụt trầm trọng nguồn bột giấy trong lúc đầu tư mới nhà máy sản xuất bột giấy lại không đơn giản do các đòi hỏi về vốn đầu tư, quy hoạch vùng nguyên liệu, đội ngũ cán bộ kỹ thuật, cán bộ quản lý dự án, công tác nghiên cứu thị trường, đánh giá tác động môi trường luôn ở mức cao. Trong bối cảnh đó, chọn đầu tư cho bột DIP là một hướng đi phù hợp với tình hình thực tế cũng như khả năng đầu tư của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở nước ta.
Xét về quy mô đầu tư, công suất các dây chuyền sản xuất bột DIP ở nước ta còn ở mức khiêm tốn với dây chuyền lớn nhất (đang trong quá trình xây dựng) có công suất 30.000 tấn năm (bột DIP giấy vệ sinh). Các dây chuyền DIP tập trung vào mặt hàng bột khử mực để sản xuất giấy vệ sinh là chủ yếu với chủng loại thiết bị khá đa dạng, từ thiết bị của Trung Quốc (tự chế tạo và chế tạo theo license của nước ngoài), thiết bị của Châu Âu và Bắc Mỹ đến thiết bị chế tạo gia công trong nước. Từ thiết bị mới 100%, nhập khẩu đồng bộ đến thiết bị cũ đã qua sử dụng, mua từng cụm, từng phần… Cơ cấu nguyên liệu đầu vào gồm giấy in báo, giấy tạp chí cũ, các loại giấy văn phòng hỗn hợp với các nguồn thu gom trong nước và nhập khẩu từ nước ngoài.
Mặc dù có nhiều mặt tích cực đáng ghi nhận song đầu tư cho bột DIP ở nước ta vẫn phần nào còn mang tính tự phát là chính. Nhiều nhà đầu tư không thật sự quan tâm tới vấn đề làm sao để sản xuất được sản phẩm có chất lượng cao, định mức tiêu hao thấp, sản xuất gắn với bảo vệ môi trường mà đầu tư những dây chuyền rẻ tiền thiếu đồng bộ, chắp vá với mục đích sản xuất ra sản phẩm chất lượng thấp nhưng có giá thành rẻ để mau thu hồi vốn theo kiểu “đánh nhanh thắng nhanh”. Nguồn nguyên liệu giấy loại cho các dây chuyền DIP, trong nước chủ yếu là thông qua các mạng lưới “đồng nát” nên thiếu tính ổn định, rất dễ xảy ra tình trạng tranh mua tranh bán giữa các đơn vị sử dụng giấy loại cho dây chuyền DIP. Khả năng cung ứng giấy loại trong nước cũng hạn chế nên các doanh nghiệp thường phải nhập khẩu giấy loại từ nước ngoài và cũng gặp không ít khó khăn, chủ yếu là về tiến độ giao hàng và phải mua với giá cao do phát sinh nhiều chi phí phụ như vận tải, lưu kho bãi, phí ủy thác xuất nhập khẩu, thủ tục hải quan ...
Đầu tư để ổn định và phát triển
Các dự báo cho thấy năng lực sản xuất giấy vệ sinh có khả năng vượt quá nhu cầu tiêu dùng giấy vệ sinh trong nước. Điều này khiến các doanh nghiệp sản xuất giấy vệ sinh sẽ phải tính đến chuyện xuất khẩu giấy vệ sinh mới tiếp tục tồn tại được.
Bảng 1: Bảng cân đối năng lực sản xuất và tiêu dùng giấy vệ sinh
 2006 2007 2008 2009 2010 2015
Năng lực sản xuất 65000 70000 100000 130000 140000 150000
Sản xuất 60000 70000 90000 105000 120000 180000
Nhu cầu tiêu dùng 39402 40500 43600 46600 50700 75000
Nhập khẩu 402 500 600 600 700 1000
Xuất khẩu 21000 30000 47000 59000 70000 106000
Nguồn: Hiệp hội giấy Việt Nam
Hiện nay phần lớn các dự án DIP mới đều tập trung sản xuất bột cho sản xuất giấy vệ sinh. Vấn đề là ở chỗ nhu cầu tiêu thụ giấy vệ sinh trong nước tăng không tương xứng với quy mô tăng công suất các dự án mới. Mặt khác, do đặc thù kỹ thuật và thị hiếu khách hàng, các công ty sản xuất giấy vệ sinh chỉ sử dụng một phần bột DIP để sản xuất giấy vệ sinh. Trong khi đó bột DIP rất phù hợp để sản xuất giấy văn hóa như giấy in catalogue, giấy in báo, giấy tráng phấn nhẹ hay các loại giấy in, giấy viết có độ trắng trung bình (độ trắng đến 84% ISO) nhưng tính đến nay cả nước chỉ có duy nhất dây chuyền DIP của công ty cổ phần giấy Tân Mai cung cấp bột cho sản xuất giấy in báo (dây chuyền này kể từ khi đầu tư đã đem lại hiệu quả kinh tế to lớn cho doanh nghiệp), dây chuyền DIP của công ty Văn Lăng và công ty Hưng Thịnh cho giấy in, viết. Bên cạnh mặt hàng giấy văn hóa, bột DIP cũng được công ty giấy Sài Gòn sử dụng để sản xuất lớp mặt trắng của giấy bao bì. Tuy nhiên tất cả các đơn vị nói trên đều mới chỉ dừng lại việc cung cấp bột DIP cho chính máy xeo của mình. Nhìn vào một số dự án dự án DIP mới được đầu tư, ta thấy chỉ có 2 dự án đầu tư sản xuất bột DIP cho giấy in, viết (phục vụ tại chỗ) và một dự án đầu tư bột DIP cho giấy lớp mặt trắng (Xem bảng 2). Trong số này chỉ có một đơn vị sản xuất bột DIP thương phẩm bán ra ngoài thị trường.
Bảng 2: Một số dây chuyền DIP tại Việt Nam
 Công suất Hãng cung cấp thiết bị Năm vận hành Sản phẩm
Tân Mai 10.000 tấn/năm Black Clawson 2001 Giấy in báo
New Toyo 20.000 tấn/năm San Ei 2000 Giấy vệ sinh
New Toyo 30.000 tấn/năm San Ei 2008 (Dự kiến) Giấy vệ sinh
VINAPACO 60 tấn/ngày Comer 2008 (Dự kiến) Giấy vệ sinh
Diana 70 tấn/ngày Andriz Đang đầu tư Giấy vệ sinh
Giấy Sài Gòn 60 tấn/ngày Trung Quốc 2004 Giấy vệ sinh
Giấy Trúc Bạch 6.000 tấn/năm Trung Quốc+tự chế tạo 2006 Giấy vệ sinh
Giấy Sài Gòn 150 tấn ngày Kadant/
Black Clawson Đang đầu tư Giấy vệ sinh, giấy lớp mặt trắng
Văn Lăng 10.000 tấn/năm Trung Quốc Đang đầu tư Giấy in, viết
Hưng Thịnh 20 tấn/ngày Trung Quốc 2008 Giấy in, viết
Việc nhiều doanh nghiệp cùng đầu tư vào lĩnh vực bột DIP với cùng chủng loại nguyên liệu đầu vào (chủ yếu là giấy loại văn phòng hỗn hợp) khiến cho nguồn nguyên liệu giấy loại trong nước vốn đã khan hiếm nay càng trở nên khan hiếm hơn. Thiếu nguồn cung giấy loại trong nước, các đơn vị sản xuất phải tìm cách thay thế bằng giấy loại nhập ngoại, vốn cũng khan hiếm không kém do nhu cầu ngày càng tăng ở thị trường Trung Quốc.
Làm gì để bột DIP phát triển và có chỗ đứng trong ngành giấy nước ta
- Để có thể xây dựng được một dự án DIP thành công, ngoài những kinh nghiệm có sẵn, các nhà đầu tư có thể tham khảo một số yếu tố sau đây để hạn chế bớt rủi ro khi đầu tư vào dây chuyền sản xuất bột DIP của mình:
- Tỷ suất đầu tư/Vốn đầu tư/quy mô đầu tư/Lựa chọn thiết bị: Tỷ suất đầu tư sản xuất bột DIP tính cho một dây chuyền thiết bị mới 100%, đồng bộ và hiện đại bao gồm chi phí máy móc thiết bị, thiết kế và chuyển giao công nghệ nằm trong khoảng 100 – 200 USD/tấn sản phẩm. Với tỷ suất đầu tư như vậy, một nhà máy quy mô khoảng 10000 tấn/năm có giá trị đầu tư khoảng từ 1 – 2 triệu USD và có thể đi vào sản xuất trong vòng từ 10 –15 tháng. Để đạt hiệu quả đầu tư cao, nhà đầu tư không nên đầu tư dưới mức công suất 10.000 tấn sản phẩm/năm vì các hãng thiết bị lớn thường không nhận đặt hàng các dây chuyền có công suất nhỏ như vậy (cho dù có thể mua được thiết bị, doanh nghiệp vẫn phải trả cao hơn so với mức bình thường). Nếu nắm vững về kỹ thuật, hãy mạnh dạn chọn các dây chuyền cũ từ Châu Âu và Bắc Mỹ hoặc chỉ chọn mua các thiết bị chính cho dây chuyền và tự sản xuất hay mua phần còn lại từ các nhà sản xuất trong nước hoặc của Trung Quốc để giảm chi phí đầu tư. Đối với công nghệ khử mực, thiết bị đánh tơi và tuyển nổi/rửa là những thiết bị chính quan trọng nhất (để giải phóng mực khỏi sơ xợi và loại bỏ mực ra khỏi bột giấy) cần được lựa chọn từ những nhà sản xuất có uy tín. Đối với nguyên liệu giấy loại có độ bền ướt thấp như giấy in báo và tạp chí cũ nên chọn máy nghiền thủy lực kiểu tang trống để nâng cao chất lượng bột. Thiết bị đánh tơi bột nên chọn loại hoạt động ở nồng độ cao (15-20%). Đối với thiết bị tuyển nổi, nên chọn loại thiết bị tuyển nổi tuần hoàn kiểu cột (Column Flotation) để nâng cao hiệu suất và hiệu quả tuyển nổi. Giai đoạn tẩy trắng nên chọn thiết bị tẩy có nồng độ trung bình đến nống độ cao, quy trình tẩy hợp lý với từng loại sản phẩm. Chẳng hạn với giấy vệ sinh có thể dùng cả hai giai đoạn tẩy oxy/khử với các tác nhân tẩy trắng H2O2/FAS; giấy in, viết có thể áp dụng quy trình tẩy với oxy/ozon như (OP)-P-FAS hay (OP)-P-Y; (OP)-Z-P hay (OP)-Z-FAS.
- Nhu cầu sản phẩm và chủng loại sản phẩm: Chiến lược tìm hiểu và nghiên cứu thị trường phải là việc làm đầu tiên của khi doanh nghiệp chuẩn bị đầu tư. Thị trường bột DIP cho giấy vệ sinh đã bị bão hòa và có khả năng sẽ sớm bị bội thực nay mai trong khi thị phần dành cho các loại giấy văn hóa còn rất tiềm tàng đang chờ đợi các nhà đầu tư. Hãy mạnh dạn đầu tư vào bột DIP dành cho các sản phẩm như giấy in báo, giấy in, viết, giấy in catalogue, giấy tráng phấn nhẹ thay vì chỉ chú tâm đến thị trường giấy vệ sinh.
- Chất lượng sản phẩm: Bột DIP chủ yếu dành cho sản xuất giấy vệ sinh, giấy in, viết và rõ ràng là các dòng sản phẩm này đều đòi hỏi cao về chất lượng sản phẩm. Giấy vệ sinh đòi hỏi độ sạch rất cao và điều đó có nghĩa là cần loại bỏ không chỉ mực mà còn phải giảm lượng tro, bụi và các chất keo dính xuống mức thấp nhất. Ngược lại đối với bột DIP cho giấy in báo, chất độn và xơ sợi vụn cần được giữ lại để đảm bảo độ đục cũng như tính kinh tế cho sản phẩm. Giấy in, giấy viết lại đòi hỏi có độ trắng cao, do đó cần nghiên cứu đưa ra quy trình tẩy hợp lý cho sản phẩm. Tóm lại, tùy thuộc vào chất lượng của từng loại sản phẩm dự kiến sản xuất mà phải đầu tư thiết bị sao cho phù hợp và hiệu quả.
- Nguyên liệu đầu vào và hệ thống phân phối nguyên liệu: Sẽ là không hiệu quả nếu nhà đầu tư chỉ chú trọng đến thiết bị sản xuất mà quên mất rằng nguyên liệu đầu vào cũng chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng. Không giống như nguyên liệu gỗ, chất lượng nguyên liệu giấy loại phụ thuộc vào phương pháp in, thời gian lưu trữ và đặc tính của sơ xợi ban đầu do vậy cần phải có một chính sách chất lượng dành riêng cho giấy loại. Cách tốt nhất để thành công là các doanh nghiệp tự thiết lập một kênh thu gom giấy loại riêng để chủ động được về tiến độ sản xuất, giảm thời gian lưu kho bãi, kiểm soát được chất lượng nguồn giấy loại. Trong bối cảnh hiện nay, doanh nghiệp sản xuất bột DIP nào chủ động được khâu nguyên liệu trong nước sẽ chiếm ưu thế hơn so với các doanh nghiệp khác không chủ động được nguồn nguyên liệu.
- Nguồn nhân lực: Một dây chuyền DIP dù được đầu tư thiết bị hiện đại đến đâu nhưng không có được những nhà quản lý tài ba và đội ngũ cán bộ kỹ thuật, cán bộ vận hành giỏi sẽ không bao giờ phát huy được hiệu quả của nó. Con người phải là yếu tố trung tâm và là nhân tố quyết định đến thành công hay thất bại cho bất cứ dự án đầu tư nào. Cần tạo cơ chế đãi ngộ xứng đáng cũng như dành thời gian để xây dựng một đội ngũ cán bộ gắn bó và tận tụy với công việc của mình.
Thay cho lời kết: Hiệu suất thấp khiến giá bột DIP có thể đắt tương đương với bột sản xuất từ gỗ cứng nhưng bù lại chi phí đầu tư rẻ hơn rất nhiều. Với những tiến bộ về khoa học kỹ thuật, chất lượng bột DIP ngày càng được cải thiện so với sơ xợi nguyên thủy và bột DIP sẽ tiếp tục được phát triển mạnh trong thời gian tới. Công nghệ khử mực đã không còn là một khái niệm cao siêu và không có gì quá khó khăn trong việc lựa chọn công nghệ và thiết bị phù hợp cho một dây chuyền DIP. Thách thức còn lại để đi đến sản xuất thành công bột DIP chất lượng cao là các nhà đầu tư phải có một chiến lược đầu tư đúng hướng với việc nắm bắt được nhu cầu thị trường, chủ động nguồn cung nguyên liệu giấy loại, làm chủ được công nghệ và đầu tư cho con người thì mới đem lại hiệu quả đầu tư cao được./.